Yenilikçi düşünme hem birey hem de bunun için gerekli ortam açısından belirli özellikler öngörür. Bunlardan birincisi duyarlılık ile ilgilidir. Yenilikçi düşünmede ön koşul, duyarlılıktır.

Bir soruna duyarlı olmak demek, onu çözme potansiyeline sahip olmak demektir. Duyarlılık düzeyi, “sezgi ve algılama gücüne” bağlıdır.

Öte yandan, yenileşmenin her yerde ve her işte olduğu da belirtilmelidir. Dolayısıyla, yenilikçi düşünme tüm zihinsel ve duygusal etkinlikler, her türlü uğraş ve etkinlik için söz konusudur. Yenilikçi düşünme, özgünlük içerir; yaratıcılık ister. Yaratıcılık, zihinsel bir süreçtir; sezgisel ipuçlarının, zihinsel süreçlerle yeniden yorumunu gerektirir. Buna uygun tutum ve davranış bütünlüğü öngörür.

Yenilikçi düşünme koşullarından bir başkası da, çevresel-kurumsal etmenlerdir. Yenilikçi düşünme iklimi kendine özgüdür. Engelleyici, sınırlayıcı ortamlarda yenilikçi düşünceler filizlenemez. Çünkü, baskı, yaratıcılığı öldürür. Yenilikçi düşünceler, beynin yapay sınırlamalardan bağımsız olmasını gerektirir. Nitekim, beynine ambargo konulmuş kişiden özgürlük de özgünlük de beklenemez. Bu anlamda, bağımsız düşünceye değil itaate, geleceğe değil geçmişe, yeniliğe değil bilinene değer veren bir kültürde yenileşmenin hiç de kolay olamayacağı ortadadır.

Bürokratik sistemlerde yenileşme çabaları kolayca sekteye uğrayabilir. Bunun bir nedeni, bürokrasinin kendi yarattığı aşırı normlaşma, katı kural ve işleyiş öğeleridir. Dolayısıyla kurumsal yenileşmede asıl zorluk, yenileşmenin kendisinden değil, ikincil engellerden gelir. İşin gereği olan sıradan bir aygıtın alınabilmesi için bile uzunca bir karar ve temin süreci gerekmesi bu türdendir. Yine, kısa süreli bir hizmet alımı için gereken bıktırıcı prosedürler ve benzeri engeller, sırasında yenileşmeyi de yenilikçi düşünceyi de baltalayıcı sonuçlar doğurmaktadır. Bürokratik sistemlerde, yenileşme için harcanacak kurumsal enerjinin daha çoğu, ana sorun yerine, ikincil sorunlara harcanmaktadır.

Yenileşmenin önündeki engeller kurumsal olduğu kadar bireysel temellide olabilir. Kurumsal ve bireysel nitelikli yenileşme engelleri genel özellikleriyle şöyle sıralanabilirler.

Kurumsal Yenileşme Engelleri: Baskıcı-dayatmacı yönetim yaklaşımları, eleştiriye kapalılık, işgören görüşlerine duyarsız kalınması-değer verilmemesi ya da değersizleştirilmesi, rutinlerden doğan iş yoğunluğu, aşırı merkeziyetçi örgütsel yapı, değişim ve yenileşmeden korkma-çekinme, çevresel değişimlere kapalı kurumsal işleyiş, işgörenlerin, karar süreçlerinden uzak tutulması, yenileşmeye kapalı kültürel ortam.

Yenileşmede Bireysel Engeller: Her çeşit önyargılar, duygusal engeller, seçici algı-ilgi alanıyla ilgili sorunlar, kalıp yargılar, birey davranışlarında tutarlılık arayışı, zaman baskısı. Bu son öğe, özellikle kurumsal işleyiş sürecinde yer alan işgörenler açısından özel önemdedir.

Yenilikçi İnsan ve Yenilikçi Düşünme

Kimi yazarlarca yenilikçi-yaratıcı düşünme bir kişilik özelliği olarak görülmektedir. Kuşku yok ki, yenilikçi düşünme geliştirilebilir özelliktedir. Herkesin başkasından daha iyi olabileceği bir alan her zaman vardır. Önemli olan bu potansiyel alanın ortaya çıkarılıp desteklenmesidir.

Yenilikçi düşünme için sahip olunması gereken yetkinlikler, bilişsel ve duyuşsal olarak kümelenmektedir. Bunlardan duyuşsal yetkinlikler; öğrenme arzusunu canlı tutma, bağımsız-özgür düşünme gücü, farklı görüşlere saygı, ön yargısız (yansız) olabilme, kendine ilişkin farkındalık, sorgulama kültür ve cesareti gösterme gibi öğelerle ilgilidir. Bilişsel yetkinlikler ise; transfer yeteneği (öğrendiği bilgiyi, yeni duruma transfer edebilme); sistemlilik, disiplinler arası ilişkiler kurabilme; bilimsel kuşkuculuk (gerektiğinde bilginin doğruluğunu/güvenirliğini sorgulayabilme), analitik düşünme (sorunu anlamlı parçalara ayrıştırabilme) öğeleriyle ilgili görülmektedir.

Kuşku yok ki anılan yetkinliklerin kapsamı geliştirilebilir. Nitekim, farklı araştırmacılarca dile getirilen yenilikçi düşünme odaklı bireylere yönelik dikkat çekici özellikler derlenerek aşağıda verilmektedir.

Çevresinde olup bitene karşı ilgi ve merak içindedir. İlgi ve merak, bireyde yaratıcılığı besleyen güçtür.

Güçlü sezgilere sahiptir. Sezgiler, yeni düşüncelerin gelişme-beslenme ortamı bulması için tetikleyicidir.

Yeni bilgilere açıktır. Sürekli kendini geliştirme çabası gözlenir. Bu anlamda bir doymak bilmeyen bir ilgi açlığı içindedir.

Coşkulu ve enerji yüklüdür. Kendisine işe adayacak ölçüde güçlü biçimde güdülenmiştir. Sonuca ulaşmak için zihinsel enerjisini tüm gücüyle işe verir.

Bilginin nasıl kullanılacağını bilir. Örneğin, sıradan insan çözümü kendi dışında, o ise kendinde arar.

Kendisini tanır, yeteneklerine güvenir. Neyi yapıp yapamayacağını, neyi öğrenmesi gerektiğini, yetenek sınırlarını bilir.

Geleneksel olanı aşağılamaz, ama sorgular. Dogmatik değildir. Her şeyin sorgulanabileceğine inanır.

Alışkanlıklarının tutsağı değildir. Alışkanlık varsa, yenilik de yenilikçi düşünme de yoktur. Yenilikçi insan bunun ayırdındadır.

Kabul edilmek ister. Düşüncelerine, yaklaşımına değer verilmesini bekler. Anlaşılma, önemsenme beklentisi içindedir.

Bağımsızdır, denetlenmeye gelemez. Kişiliği ile özerktir. Özerk olmak, bağımsız olmaktır. Otorite, hiyerarşi ve sosyal değerlerin kölesi değildir.